بارداری یکی از مهم ترین مراحل زندگی یک زن محسوب می شود و اگرچه برای اکثر زنان یک دوره مسرت بخش است، اما اغلب با پاسترس و تغییرات فیزیولوژیکی و روانی همراه است.

بسیاری از عوامل خطر که باعث به خطر افتادن سلامت مادر و نوزاد می شود، در دوره پیش از بارداری رخ می دهد، بنابراین ارائه مراقبت های پیش از بارداری به زنانی که تمایل به بارداری دارند، نخستین گام برای حفظ سلامت مادر و نوزاد محسوب می شود.

 

مراقبت پیش از بارداری چیست؟

مراقبت های پیش از بارداری مجموعه ای از مداخلات پیشگیرانه و یا درمانی است که به بررسی وضعیت مادر قبل از بارداری می پردازد و خطرات زیست محیطی، رفتاری و اجتماعی موجود برای باردار شدن مادر به موقع شناسایی شده و قبل از شروع بارداری از بین رفته و‌ یا تحت کنترل در می آید.

از طریق انجام مداخلات موردنیاز در دوران پیش از بارداری و یا در فاصله زمانی بین دو بارداری می توان از بروز بسیاری از اختلالات و وضعیت های شایع در بارداری جلوگیری کرد. این امر موجب ارتقای سلامت مادران و نوزادان، کودکان و خانواده های آنها می شود. مراقبت های پیش از بارداری در مراکز خدمات جامع سلامت شهری و روستایی از سوی پزشک یا ماما انجام می شود و لازم است فردی که قصد باردار شدن دارد، سه ماه قبل از بارداری برای بررسی سلامت خود به این مراکز مراجعه کند.

مولفه های مورد بررسی در مراقبت پیش از بارداری

در مراقبت های پیش از بارداری با شرح حال گرفتن از فرد، تاریخچه بارداری (تعداد بارداری، زایمان، سقط و موارد مشابه)، تاریخچه پزشکی (سابقه مصرف دارو و حساسیت های دارویی، سابقه یا ابتلای فعلی به بیماری هایی نظیر دیابت، فشارخون بالا، صرع، آسم و موارد مشابه)، تاریخچه اجتماعی (اعتیاد به مواد مخدر، رفتارهای پرخطر، اختلالات روانی و همسر آزاری)، تاریخچه واکسیناسیون، اختلالات ژنتیکی، تماس با مواد خطرناک‌ در محیط کار و سبک زندگی (تغذیه و فعالیت بدنی) مورد بررسی قرار می گیرد و عوامل خطر در فرد شناسایی می شوند.

در گام بعدی پزشک برای بررسی های بیشتر و تعیین وضعیت سلامت فرد، آزمایش کامل خون و ادرار را درخواست می دهد. در آزمایش کامل خون فاکتورهایی نظیر گروه خونی، مثبت یا منفی بودن Rh خون، کم خونی، میزان چربی و قندخون، وجود بیماری هایی مانند تالاسمی، هپاتیت، ایدز و بیماری های مقاربتی و در آزمایش ادرار عفونت های مجاری ادراری، وجود خون و پروتئین در ادرار تعیین می شود. همچنین در صورت نیاز آزمایش پاپ اسمیر برای غربالگری سرطان دهانه رحم و تیتر آنتی بادی ضد سرخجه انجام می شود.

علاوه بر آزمایشات، معاینات بالینی از جمله اندازه گیری وزن، قد و تعیین BMI، اندازه گیری علائم حیاتی، معاینه فیزیکی کامل شامل معاینه دهان و دندان، پوست، پستان، اندام ها، معاینۀ لگن و واژن برای بررسی هرگونه توده، عفونت، تبخال یا ضایعه توسط ماما یا پزشک انجام می شود. با توجه به تاریخچه بارداری، پزشکی و اجتماعی، نتایج آزمایشات و همچنین معاینات بالینی، در صورتی که فرد در معرض عوامل خطر، بیماری ها و رفتارهای پرخطر قرار داشته باشد، اقداماتی نظیر آموزش، مشاوره، ایمن سازی، ارجاع غیرفوری به متخصص یا کارشناس (زنان، تغذیه و بهداشت روان) انجام می شود.

آموزش های قبل از بارداری

آموزش هایی که قبل از بارداری به فرد داده می شود شامل تغذیه مناسب (گروه های اصلی غذایی، رعایت تنوع و تعادل در مواد غذایی) و رسیدن به وزن مناسب و ایده آل(شاخص توده بدنی یا BMI مطلوب)، داشتن فعالیت های بدنی نظیر پیاده روی روزانه 30 دقیقه برای تقویت عضلات، اهمیت مصرف فولیک اسید، دست کم از یک ماه پیش از بارداری و ادامه مصرف آن در طول دوران بارداری، پرهیز از مصرف دخانیات، مواد مخدر و مشروبات الکلی، بهداشت فردی، بهداشت جنسی، بهداشت روان، بهداشت دهان و دندان (مراقبت از دندان ها، ترمیم دندان و استفاده از نخ دندان) و دوری از آلودگی های محیطی است.

مشاوره ژنتیک و سلامت باروری

مشاوره ژنتیک و سلامت باروری به مشاوره هایی گفته می شود که در مراقبت پیش از بارداری لازم است بر آن تاکید شود. در مواردی که سابقه اختلال و یا بیماری های ژنتیکی وجود داشته باشد، مشاوره ژنتیک انجام می شود و زمانی که نتیجه پاپ اسمیر غیرطبیعی و یا سابقه تولد نوزاد کم وزن، زایمان زودرس، جفت سرراهی، چسبندگی جفت، آنمی، ناهنجاری جنین و زایمان سخت وجود داشته باشد، مشاوره سلامت باروری توصیه می شود.

برنامه ایمن سازی طبق دستورالعمل کشوری واکسیناسیون انجام‌ می شود. واکسن توام‌‌‌ بزرگسال ( دیفتری و کزاز) و واکسن سرخجه (در صورت نیاز و با نظر پزشک) از جمله واکسن هایی است که تزریق می شود.

اگر در بررسی هایی که ماما یا پزشک انجام می دهد، نیاز به ارائه خدمات تخصصی باشد، فرد برای دریافت خدمات به کارشناس و یا متخصصان ارجاع غیرفوری داده می شود.

در مجموع هدف از انجام مراقبت های پیش از بارداری، ورود به یک بارداری کم خطر یا بدون خطر و در نهایت حفظ سلامت مادر و نوزاد است.